Tupcia

Zwierzęta (łac. Animalia, gr. Zoa) - wielokomórkowe, najczęściej tkankowe (tkanki zwierzęce), heterotroficzne, o ograniczonym wzroście, w większości zdolne do aktywnego poruszania się organizmy żywe. Są najbardziej zróżnicowanym królestwem wielokomórkowców. Komórki zwierzęce nie mają chloroplastów i ścian komórkowych, zorganizowane są w tkanki (z wyjątkiem gąbek), a tkanki w narządy
tworzące z kolei układy narządów. Wyspecjalizowane układy narządów
pełnią w organizmie zwierzęcia określone funkcje życiowe (np.
krwionośny, oddechowy, wydalniczy). Wszystkie zwierzęta odbierają bodźce zewnętrzne za pomocą receptorów i reagują na nie odruchami.
Uznaje się, że przodkami zwierząt byli magazynujący glikogen i zaopatrzeni w wić przedstawiciele królestwa Protista. Razem z grzybami i niektórymi pierwotniakami łączone są w supergrupę Opisthokonta[1]. Tak, jak u przodków roślin,
u zwierząt w procesie komplikowania budowy pojawił się okres
występowania kolonijnego. Poszczególne organizmy kolonii rozpoczęły
różnicować swoje funkcje prowadząc do powstania tkanek. Występuje u
nich w okresie rozwoju zarodkowego stadium blastuli.
Pies domowy (Canis lupus f. familiaris syn. Canis familiaris, Canis lupus familiaris) – drapieżny ssak z rodziny psowatych udomowiony przez człowieka potomek wilka szarego, jego współczesna forma stworzona została za pomocą doboru sztucznego.






Spis treści
[ukryj]

1 Taksonomia
2 Budowa i wygląd
3 Wiek psa
4 Historia i udomowienie psa

4.1 Udomowienie
4.2 Historia psa domowego na ziemiach polskich


5 Użytkowość
6 Pies w kulturze i religiach

6.1 Psy na znaczkach pocztowych


7 Przypisy
8 Bibliografia
9 Zobacz też






//


Taksonomia [edytuj]
Karol Linneusz opisał naukowo psa w 1758 pod nazwą Canis familiaris Linnaeus, 1758. W tej samej pracy Linneusz opisał wilka pod nazwą Canis lupus.
Kiedy uzgodniono, że pies prawdopodobnie pochodzi od wilka nazwa
systematyczna (naukowa) psa została zmieniona zgodnie z zasadami
nomenklatury zoologicznej na Canis lupus f. familiaris – czyli forma domowa wilka, w skrócie C. l. familiaris. Ze względu na powszechność stosowania pierwszej nazwy jaką nadał psu Linneusz – Canis familiaris, w 2003 r. Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej dopuściła stosowanie obydwu nazw jako poprawnych nazw naukowych[1]. Zarówno Canis familiaris, jak i Canis lupus familiaris
są poprawnymi nazwami systematycznymi psa domowego. W przypadku tej
drugiej nazwy należy pamiętać, że w drodze wyjątku nie jest to
trynominalna nazwa podgatunku lecz uproszczony zapis nazwy formy udomowionej Canis lupus f. familiaris. Pies domowy nie jest podgatunkiem wilka.

Budowa i wygląd [edytuj]
[img]http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/15px-Information_icon.svg.png Zobacz więcej w osobnym artykule: Anatomia psa.
Różnorodność ras psów, zarówno pod względem budowy jak i
usposobienia, była obiektem badań m.in. grupy międzynarodowych
naukowców z uniwersytetów Utah i brytyjskiego Waltham Center for Pet Nutrition, które należą do korporacji Mars, będącej producentem karmy dla psów. Otrzymane wyniki badań odkryły, że cechy fizyczne jak i charakterologiczne są zależne od genotypu. Badania koncentrowały się na wyszukiwaniu niewielkich różnic w kodzie genetycznym, tak zwanych polimorfizmów pojedynczego nukleotydu [2].
W literaturze kynologicznej są przytaczane systemy identyfikacji
ras, które mogą być oparte m.in na kryteriach ich użytkowości lub na
cechach wyglądu zewnętrznego. David Alderton [3]
(także Anna Maria Krämer) prezentuje podział ras psów ze względu na ich
wzrost oraz masę ciała. Wymiary te, w zależności od rasy, wahają się
od. ok. 25 cm do nawet ok. 1 metra wysokości w klębie. Masa ciała psów jest rozpięta w granicach od 1 kg do ok. 100 kg. David Alderton wprowadza także ogólne rozróżnienie ras psów ze względu na:


kształt głowy, gdzie wyróżnia trzy podstawowe kategorie:

psy okrągłogłowe, głównie zaliczane są tu rasy posiadające krótkie kufy (tj. u rasy Cavalier King Charles Spaniel)
psy długogłowe, z wydłużonymi kufami (np. Whippet)
psy o kształcie głowy kwadratowym, o mocnych i krótkich szczękach (np. takich jak u Bullmastiffa)


typ uszu, gdzie są wyszczególnione:

uszy długie (tj. u rasy Bloodhound)
uszy krótkie (Terier czeski), do których zaliczane są uszy łamane , czyli charakterystycznie wywinięte do przodu, tak jak występuje to np. u Foksteriera krótkowłosego lub u Owczarka szkockiego długowłosego
uszy stojące (tego typu uszy występują np. u Syberiana)


długość sierści, gdzie rasy psów są podzielone na trzy grupy:

psy długowłose
psy krótkowłose
psy szorstkowłose



Istnieją rasy w których występują odmiany psów o wszystkich trzech wariantach długości szaty (np. Wyżeł niemiecki, czy Jamnik),
częściej jednak występuje któryś z wariantów w postaci dominującej
(liczniejszej), preferowanej przez hodowców, na przykład z powodu
lepszej użytkowości rasy o konkretnej długości włosa w określonych
warunkach środowiskowych. Powyższy podział nie uwzględnia występowania
ras psów całkowicie nie owłosionych (jak np. Nagi pies peruwiański) lub częściowo owłosionych (jak np. Chiński grzywacz).

Wiek psa [edytuj]
Określenia wieku u psa m.in. dokonuje się po oględzinach stanu
uzębienia oraz ilości siwych włosów na głowie. U psów w okresie ok. 7
lat są widoczne starcia na kłach oraz siekaczach, w wieku 10-12 lat
następuje wypadanie zębów.
Według Kazimierza Ściesińskiego zestawienie porównawcze wieku psa w stosunku do człowieka przedstawia się następująco:








pies
człowiek


6 m-cy
10 lat


10 m-cy
14 lat


12 m-cy
15 lat


18 m-cy
20 lat


2 lata
24 lata


3 lata
28 lat


4 lata
32 lata


5 lat
36 lat


6 lat
40 lat








pies
człowiek


7 lat
44 lata


8 lat
48 lat


9 lat
52 lata


10 lat
56 lat


11 lat
60 lat


12 lat
64 lata


13 lat
68 lat


14 lat
72 lata


15 lat
76 lat







Niemiecki uczony H. G. Niemandem podaje bardziej ogólne porównanie
wieku psa z człowiekiem. Pierwszy rok życia psa w przełożeniu na życie
człowieka to 14 lat. Drugi rok życia psa to 7 lat życia człowieka –
czyli 2-letni pies to odpowiednik wiekowo 21-latka, a każdy następny
rok życia psa stanowi 5 lat życia człowieka[4].

[img]http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Tesem2.jpg/250px-Tesem2.jpg

[img]http://pl.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
Tesem to egipska rasa psa, uważanego za przodka wszystkich chartów.



[img]http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Borneo_dog.jpg/250px-Borneo_dog.jpg

[img]http://pl.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
Pies z Borneo ma cechy psów ras pierwotnych, takich jak Basenji



Historia i udomowienie psa [edytuj]
Istnieje kilka teorii na temat pochodzenia psa domowego. Jednak opierając się na badaniach genetycznych, badacze wskazują na pochodzenie udomowionego psa od wilka (Canis lupus). Według Hansa Räbera, argumentami potwierdzającymi tę teorię są także:


podobieństwa w kształcie powierzchni czwartych zębów przedtrzonowych
ciężar mózgu psa jest najbardziej zbliżony do ciężaru i objętości
mózgu wilka (u psa jest on mniejszy o ok. 30%, u szakala różnice były
większe). Związane jest to z faktem skrócenia się u psa trzewioczaszki
w stosunku do mózgoczaszki.
badania krwi, wykazujące w budowie białek określonej grupy największe podobieństwa do krwi wilka
badania etologiczne potwierdziły zbieżność zachowań społecznych wśród watah wilków i sfor psów.

Do kilku pozostałych teorii można zaliczyć tę do której przychylał się m.in. Karol Darwin. Sądził on że swój udział w powstaniu psa domowego mają kojoty i szakale, zwłaszcza na terenach ich naturalnego występowania (Ameryka Północna i Azja Mniejsza).
Istniała także hipoteza mówiąca o istnieniu wymarłego już, wspólnego praprzodka psa domowego, zbliżonego do psów dingo, czy psów pariasów.
Najstarszymi tekstami, świadczącymi o współistnieniu psa i człowieka, są teksty pochodzące z okresu kultury Sumeryjskiej[5].
Psy pochodzą prawdopodobnie z jednego obszaru Ziemi, Azji Wschodniej, gdzie wydzieliły się z gatunku wilka. Rozprzestrzeniły się potem po całej planecie, konkurując z miejscowymi populacjami wilków.
Świadczy o tym ich mniejsza różnorodność w miarę geograficznego
oddalenia od Azji Wschodniej. Po udomowieniu psa przez człowieka
nastąpiła mutacja
w jednym z genów (został on ostatnio zidentyfikowany), w wyniku której
powstały rasy małych psów. Musiały być one atrakcyjne dla człowieka,
który starał się utrzymywać populację niewielkich psów, pomimo ich
mniejszej użyteczności w polowaniu i gorszego przystosowania do życia w
prehistorycznych warunkach. Obecnie ze wszystkich gatunków ssaków psy
wykazują największą różnorodność.

Udomowienie [edytuj]

[img]http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Mieszaniec_czarny_978.jpg/250px-Mieszaniec_czarny_978.jpg

[img]http://pl.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
Pies nierasowy.
W latach 50. prowadzone badania w Stanach Zjednoczonych oraz Szwajcarii
potwierdziły, że z całej populacji psów występujących w tych krajach
tylko 25% stanowią psy rasowe, pozostała część to w różnej proporcji
mieszańce [6]


Początki udomowienia psa szacuje się na ok. 17-12 tys. lat[7], był on używany przez myśliwych z Syberii, pojawia się też w Palestynie oraz w Iraku.
Do najstarszych ośrodków udomowienia psa zaliczyć można obszary Europy, gdzie znaleziono najstarsze szczątki tego zwierzęcia, czyli rejony Danii, Niemiec i Anglii, a także odkrycia z okolic Izraela, Iranu, Japonii, czy Turcji. Odkryto także, że na terenach Idaho, w Stanach Zjednoczonych 10 000 lat temu także żył przedstawiciel psa domowego.
Althaus wyróżnił cztery fazy w procesie domestykacji psa:


faza symbiozy, w której zarówno wilk (odpadki żywieniowe) jak i
człowiek (czujność wilka ostrzegająca przed zbliżającym się
niebezpieczeństwem) czerpią korzyści z współistnienia.
faza zacieśnienia więzów z człowiekiem, stopniowe blokowanie dostępu do zwierząt dziko żyjących.
faza świadomej selekcji hodowlanej na potrzeby człowieka.
faza hodowli psa ze względu na jego eksterier.

Kości wilka odnaleziono u boku szczątków ludzkich tak starych jak człowiek z Boxgrove w Surrey, datowanych na 400 tysięcy lat p.n.e. Czaszki wilków wyłowione z zatopionego obozu nomadów, którzy przeszli z Syberii na Alaskę, są niemal takie same, jak czaszki ich przodków z Boxgrove. Ich szczęki były mniej wysunięte do przodu, a zęby bardziej stłoczone, ale z wyglądu były to nadal czaszki dzikich zwierząt.
Mniej więcej w tym samym czasie myśliwi zaczęli chętniej używać
strzał niż włóczni. Wilki – już prawie psy – stały się bardziej
użyteczne (np. do przynoszenia upolowanej zdobyczy) i zaczęły się
cieszyć ludzką "przyjaźnią", jako zwierzę użytkowe. Darwin napisał
kiedyś, że w czasach głodu ludność Ziemi Ognistej prędzej zjadłaby własne stare kobiety, niż swe psy.[potrzebne źródło]
W Ein Mallah w Izraelu, w grobie "pierwszych farmerów", znaleziono
szkielet szczeniaka pochowanego obok dziecka. Dzikie zwierzęta stały
się członkami rodziny. Wkrótce ich pysk uległ skróceniu, zęby zmalały,
oczy powiększyły się i stały okrągłe.
Pozostałością po tamtym prymitywnym zwierzęciu jest śpiewający pies z Nowej Gwinei oraz dingo.
Dingo nie zmienił się wiele od tamtych czasów, ale od tego czasu psy
rozprzestrzeniały się po całym prawie świecie (z wyjątkiem Afryki, która była od nich wolna aż do ery żelaza) równie szybko jak ludzie.

Historia psa domowego na ziemiach polskich [edytuj]
Rudolf Kryspin w "Historii psa i kynologii" pisze[8], że najstarszą pozostałością psa domowego na terenie Polski, jest czaszka odkryta w okolicach Sandomierza,
datowana na ok. 4 tysiące lat p.n.e. Na tamtych terenach znaleziono
także grób z 1700 roku p.n.e., w którym pochowano człowieka z pięcioma
psami, prawdopodobnie członka starszyzny rodowej. Wykopaliska szczątków
psów pochodzące z okolic Opola dostarczają informacji o dwóch typach psów hodowanych w tamtych rejonach:


pierwszy to typ większego psa, wyglądem zbliżonego do wilka
drugi typ był mniejszy i zbliżony do szpica.

W okresie średniowiecza na ziemiach polskich najliczniej występowały
psy wykorzystywane do polowań na grubego zwierza. Do takich psów
zaliczano charty, ogary, wyżły i brytany. Przywilej polowania oraz trzymania psów wyznaczonych do tego zadania przypadał królom i możnowładcom, ale także opatom oraz biskupom. Później psy hodowała również szlachta ziemiańska, w celu polowań na drobną zwierzynę.
Wraz ze spadkiem liczebności zwierzyny leśnej oraz z nasileniem się
karczowania coraz większych połaci lasu zaczęto rezygnować z hodowli
brytanów i ograniczać liczbę chartów i ogarów. W nowych warunkach
dobrze radziły sobie legawce, w tym "wyżeł polski – wodołaz", który jest jednym z przodków wyżłów niemieckich szorstkowłosych.
Polskim źródłem informacji, dotyczącej ras psów i ich hodowli z
okresu I połowy XVII wieku, jest książka pod tytułem "Myślistwo z
Ogary" autorstwa Jana Ostroroga.
Dokument ten jest podręcznikiem hodowli ras psów najpopularniejszych w
tamtym okresie, czyli poświęcony głównie ogarom i chartom.
Na terenach nizinnych od XVI wieku trzymano łagodne psy strzegące stad owiec, a rozpowszechnione wraz z progresem hodowli tego typu rogacizny. Literatura angielska podaje[9], że importowane do Szkocji 6 sztuk polskich owczarków nizinnych przyczyniło się do powstania rasy Bearded Collie.

Użytkowość [edytuj]

[img]http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Belgian_Shepherd_Malinois_on_top_of_tank.jpg/250px-Belgian_Shepherd_Malinois_on_top_of_tank.jpg

[img]http://pl.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
Owczarek belgijski Malinois podczas służby w amerykańskiej jednostce wojskowej w Iraku.


[img]http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/15px-Information_icon.svg.png Zobacz więcej w osobnym artykule: Grupy ras psów domowych.
Psy ze względu na funkcje jakie pełnią dla człowieka, zostały
podzielone na typy, bądź grupy związane z użytkowością. Wykorzystywane
są jako:


psy myśliwskie

tropowce (Bloodhound)
legawce (Pudelpointer)
płochacze (płochacz niemiecki)
posokowce (Posokowiec bawarski)
gończe (Gończy Hamiltona)
norowce (jamnik)
psy aportujące (Curly Coated Retriever)


psy ratownicze (Nowofundland)
psy pasterskie (Anatolian)

psy zaganiające (Bouvier des Flandres)


psy stróżujące (Mastif tybetański)

psy stróżująco-obronne (Doberman)


psy służbowe wykorzystywane na potrzeby wojska (Czarny terier), policji (Owczarek niemiecki), służb celnych (chodsky pes)
psy zaprzęgowe (Siberian Husky)
psy wyścigowe (Greyhound)
psy reprezentacyjne i do towarzystwa (Pudel miniaturowy)
psy hodowane w celach konsumpcyjnych (nagi pies meksykański)
psy wiejskie (Hovawart)
psy hodowane w celach terapeutycznych (Labrador Retriever)


Pies w kulturze i religiach [edytuj]

[img]http://upload.wikimedia.org/wikipedia/pl/thumb/3/3d/Bar_dla_ps%C3%B3w.jpg/250px-Bar_dla_ps%C3%B3w.jpg

[img]http://pl.wikipedia.org/skins-1.5/common/images/magnify-clip.png
Bar dla psów przy zajeździe obok pałacu Rosendals w dzielnicy Sztokholmu Djurgården.



Psy na znaczkach pocztowych [edytuj]
Pies w filatelistyce pojawił się obok pierwszego znaczka pocztowego w Anglii w 1840 roku pod postacią jaką dziś nazwalibyśmy całostką pocztową czyli tzw. koperty Mulread'ego[10].
Od tego czasu pies często gościł na znaczku pocztowym jako serie lub pojedyncze egzemplarze, przedstawiające poszczególne rasy lub jako motyw w sztuce. Często jest elementem kasownika okolicznościowego zarówno z okazji wystaw psów rasowych, jak też różnego typu imprez np. wyścigów na Alasce czy uczczenia rocznicy stulecia Kanadyjskiego Zarządu Hodowców Psów[11]. Pies jest znakiem zodiakalnym w chińskim Kalendarzu Księżycowym, co w 1994 i 2006 roku skrzętnie wykorzystały poczty świata.
Pies na znaczku pocztowym corocznie jest emitowany w kilkunastu krajach. Kasowników również nie brakuje, prym wiodą Stany Zjednoczone, Niemcy i Francja. Polska emitowała serie z psami w następujących latach: 1963 (w tym znaczek na którym znajduje się błąd pisowni[12] 1969, 1989, 2002[13] i 2006, z okazji Światowej Wystawy Psów Rasowych organizowanej po raz pierwszy w Polsce, w Poznaniu. Pierwszy polski znaczek z psem ukazał się w 1938 roku z okazji V Ogólnopolskiej Wystawy Filatelistycznej w Warszawie.
[img]http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wiki_letter_w.svg/33px-Wiki_letter_w.svg.png Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Przypisy


↑ Zobacz Zasady tworzenia nazw systematycznych#Wyjątki
↑ Piotr Kościelniak: Psi charakter ukryty w DNA (pl). [dostęp 30 czerwca 2008].
↑ David Alderton "Psy" str. 28 -37
↑ Krystyna Milczarek "Pies" str. 82
↑ Katarzyna Filipczak, "Pies w życiu i wierzeniach naszych przodków", "Pies" nr 1/2000
↑ Hans Räber "Encyklopedia Psów Rasowych" Tom I, str. 15
↑ Verginelli
et al., Mitochondrial DNA from Prehistoric Canids Highlights
Relationships Between Dogs and South-East European Wolves, Molecular
Biology and Evolution 2005 22(12):[img]chrome://skype_ff_toolbar_win/content/cb_transparent_l.gif[img]chrome://skype_ff_toolbar_win/content/famfamfam/pl.gif[img]chrome://skype_ff_toolbar_win/content/space.gif[img]chrome://skype_ff_toolbar_win/content/space.gif[img]chrome://skype_ff_toolbar_win/content/arrow.gif[img]chrome://skype_ff_toolbar_win/content/space.gif[img]chrome://skype_ff_toolbar_win/content/space.gif[img]chrome://skype_ff_toolbar_win/content/space.gif[img]chrome://skype_ff_toolbar_win/content/space.gif[img]chrome://skype_ff_toolbar_win/content/space.gif[img]chrome://skype_ff_toolbar_win/content/space.gif[img]chrome://skype_ff_toolbar_win/content/space.gif2541-2551[img]chrome://skype_ff_toolbar_win/content/cb_transparent_r.gif; doi:10.1093/molbev/msi248 (en)
↑ M. Rudolf Kryspin "Psy rasowe w Polsce; Historia psa i kynologii" str. 12-13
↑ M. Rudolf Kryspin "Psy rasowe w Polsce; Historia psa i kynologii" str. 12-13
↑ en:Mulready stationery
↑ http://www.capellaviscomica.pl/capella/index.php?menu=strona_glowna&modules=ciekawostki
↑ http://znaczki-pl.com/lot_detail.php?arch=30&lot=103200
↑ http://www.przyrodapolska.pl/sierpien02/znaczki.html



Bibliografia [edytuj]

Eva-Maria Krämer "Rasy psów", Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 2003
Hans Räber "Encyklopedia psów rasowych" tom I, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 1999
Hans Räber "Encyklopedia psów rasowych" tom II, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 2001
David Alderton "Psy"', Wiedza i Życie, Warszawa 2006
Jerzy Kapyś "Boksery", P.W. EGROS – Oficyna Wydawnicza Sp. z o.o., Warszawa 1995
Małgorzata Jurek "Prawdziwy Przyjaciel American Staffordshire Terrier"', Wydawnictwo Alkon, Komorniki 1999


Zobacz też [edytuj]

[img]http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/30px-Portal.svg.png
Portal:
Kynologia


kynologia
terapia z udziałem psa
rasy psów
wystawa psów
cmentarz dla zwierząt